تفکر قوم ترکمن درباره اعداد
منشاء رمز و رازی که برخی فرهنگ‌ها برای برخی اعداد قائلند به درستی معلوم نیست، اما کمتر ملتی را می‌توان یافت که به برخی از اعداد خاص معانی تمثیلی نداده باشند. دکتر میرجلال‌الدین کزازی در مورد معانی نمادین اعداد در فرهنگ ایرانی چنین نظری دارند به طور مثال:
عدد (1) : در باورشناسی باستانی ایرانیان نشانه رمزی خداوند است.
عدد (2) : ساختار و سرشت آفرینش را بر ما آشکار می‌کند: آسمان و زمین، نر و ماده و ...
عدد (3) : آفرینش و پدیده هستی را نشان می‌دهد.
عدد (4) : چهار گوهر را نشان می‌دهد.
عدد (5) : گویای پنج حس است.
عدد (6) : در این عدد جهان آشکار می‌شود و بیان می‌دارد که پدیده‌های گیتی شش سویه هستند.
عدد (7) : در میان اعداد از کارایی و ارزش و باورشناسی بیشتری برخوردار است.
عدد (8) : با بهشت در پیوند است.
عدد (9) : عدد مقدسی است.
عدد (12) : در نمادشناسی نشانه کمال است.
ترکمن‌ها نیز از جمله این ملل هستند. برخی از اعداد هستند که در زندگی این مردم نقش مهمی ایفا می‌کنند که از جمله آنها می توان به اعدادی نظیر سه، هفت، نه و چهل اشاره کرد.
غیر از این، اعداد فرد و زوج نیز در زندگی مورد توجه مردم هستند. به طور مثال از قدیم الایام اعداد زوج نشانه «سعد» و «محبت» بودند و اتفاقات مهم زندگی‌شان از قبیل ازدواج، برپا ساختن « اوی » را در ایام «سعد» انجام می دادند. (لازم به توضیح است که امروزه در بین عوام به جای این که بگویند «سعدلی گون» به اشتباه می‌گویند «ساعت‌لی گون».)
زنان ترکمن به هنگام شرکت در مراسم عروسی آشنایان، در داخل بقچهای (ساچاق) که به همراه خود به خانه داماد یا عروس می‌برند نان شیرینی را به تعداد زوج می‌بردند (2، 4، 6) اما وقتی قرار است به مراسم ختم کسی بروند اعداد فرد را انتخاب می‌کردند از همین موضوع می‌توان دریافت که ترکمن‌ها اعداد زوج را نشانه ابراز حسن نیت و نمادی برای بیان آرزوی نیک می دانند.
عدد (3) : در فرهنگ ترکمن‌ها به این عدد اهمیت زیادی داده می‌شود.
این عدد در آداب و رسوم و ضرب المثل‌ها کاربرد زیادی دارد به طور مثال: سلام کردن به سه خانه ، سه بار شستن دست و صورت به هنگام وضو، سه بار گفتن کلمه شهادتین در هنگام مرگ، سه بار گرداندن اسپند برای هر فرد به منظور حفاظت از چشم زخم و سه گوش بودن دعاهایی که مادران برای فرزندان خود به گوشه لباس آنها آویزان می‌کنند.
همه این امور از جمله اموری هستند که هم اکنون به عنوان قاعده و قانون در زندگی بسیاری از خانواده‌های ترکمن بارها تکرار می‌شود. این عدد مورد توجه شاعران بزرگی از جمله مختومقلی هم بوده است و نیز در افسانه‌ها و ضرب‌المثل‌های قوم ترکمن بسیار آمده است. از جمله: دادن مهلت سه ماهه برای انجام کاری سخت از سوی پادشاهان به پهلوانان و یا پادشاهان سه دختر یا سه پسر دارند و یا دختران پادشاهان برای قبول خواستگاری سه شرط را برای داماد مطرح می‌کنند و یا این که جارچیان در افسانه‌ها سه شبانه‌روز مردم را برای شرکت در عروسی دعوت می‌کنند.
و یا در ضرب‌المثل «اوچ اتدی بس اتدی» (سه بار بس است)
یک نوع باور و عقیده را می‌توان برداشت نمود یعنی اجداد ترکمن‌ها حتی این گونه اعداد را به سطح عقاید خود نیز بالا برده‌اند.
عدد (7): این عدد نیز یکی از پرکاربردترین اعداد است که در زندگی و عقاید ترکمن‌ها نقش مهمی را ایفا می‌کند و معانی عمیقی دارد.
این عدد در تمامی آداب و رسوم و افسانه‌ها و ضرب‌المثل‌ها و دیگر قالب‌ها‌ی ادبیات شفاهی و عامیانه کاربرد دارد به طور مثال «یدی اقلیم» (هفت اقلیم).
«یدی اؤلچأب بیر کِس» یا «چاروا، چاروانینگ ایزیندان یدی ییل‌دا یتر» یا «اوچ گونلیک یولا چیقسانگ، یدی گونلیک آذیق آل».
یا در بین ترکمن‌ها اعتقاد به «یدی پشت» یا «یدی آرقا» به عنوان هفت نسل کاربرد اجتماعی داشته است به طوری که تا هفت پشت را «قان دوشر» می‌دانستند و حق انتقام برای خود قائل بودند.
و هفت نسل عبارتند از : اوغول، آغتیق، چاوولیق، یوولیق، قوولیق، یاتلیق و آتلیق که دانستن این هقت نسل برای هر یک از ترکمن‌ها توصیه شده است.
همچنین در بین ترکمن‌ها عبارت «یدی آتا» (هفت پدر) چنین است:
آتا
اذان آتا (کسی که به هنگام تولد در گوش بچه اذان خوانده است)
عیلیم آتا(پدر علم) قایین آتا (پدر زن)
اوغوزخان آتا (اوغوزخان به عنوان نیای بزرگ ترکمن‌ها)
نوح آتا (حضرت نوح) و آدام آتا (حضرت آدم)
نیازوف اولین سرکرده ترکمنستان در اثر خود، روحنامه عبارت ترکمنینگ یدی خزینه‌سی (خزائن هفتگانه ترکمن‌ها) را نام برده است که عبارتند از:
1- توپراق (خاک) 2- هالی (قالی) 3- قوش (مرغ) 4- آت (اسب) 5- مال (دام) 6- کتاب (کتاب) 7- سوو (آب)
عدد هفت در دیوان مختومقلی فراغی نیز به دفعات تکرار شده است مانند یدی داغ، یدی دریا
عدد (9) : عدد نه نیز در زندگی ترکمن‌ها کاربرد زیادی دارد. ترکمن‌ها برای بیان دعا جهت تکمیل و بی‌نقص بودن یک کار می‌گویند «هر زادینگ دوقوزی دوزوو بولسین».
برای کامل شدن هر کاری عدد 9 به کار می‌رود. نو عروسان ترکمن در جهاز خودشان بقچهای به نام «دوقوز» دارند که در این بقچه البسه عروس به طور کامل جور شده است که شامل 9 البسه می‌باشد که بیانگر کامل بودن آن است.
در دیوان مختومقلی هم عدد 9 به تعداد زیادی به کار رفته است.
دوقوز ساعت، دوقوز آی اون ایکی اندام جای به جای
عدد 9 را می‌توان در تمثیلات و ضرب‌المثل‌ها نیز مشاهده نمود و به طور مثال:
«دویه‌یأنی دوقوز گون، سمرأنی سگیزگون»
«چوپانی تایاغی دوقوز بلادان قورار»
عدد (40) :
عدد چهل نیز یکی از این گونه اعداد است، این عدد برای بیان مسافت‌ها‌ی طولانی بکار می‌رود به طور مثال: قرق ییل مایا گزینچأنگ بوتین بیر ییل نر گزگین»، «قیش‌ینگ گونی قیرق تویسلی، قیرقیسی‌دا قیلیق‌سیز»
پایان خوش اکثر منظومه‌ها در ادبیات ترکمن نیز بر پایی جشن و پایکوبی در چهل شبانه روز می‌باشد.
این بود مختصری از عقاید ترکمن‌ها درباره برخی اعداد خاص.
تهیه کننده: عید‌محمد مفیدی
منبع: اینترنت
