چند پیشنهاد در مورد تقویم های ترکمنی
اشاعه فرهنگ و هنر وظیفه‌ای است که بر گردن همه افراد جامعه ترکمن‌صحرا می‌بایست سنگینی بکند، زیرا این مهم مساوی است با گسترش مدنیت وتمدن ترکمن‌ها در پهنه سرزمینی که کشور ایران نامیده می‌شود. یکی از ابزارهای اشاعه فرهنگ ترکمن تقویم‌های ترکمنی می‌باشد که با چاپ روز شمار وقایع تاریخی و مذهبی جامعه ترکمن در آشنایی نسبی جوانان و دیگر افراد منطقه به تاریخ و نیز مسایل مذهبی ترکمن‌ها کمک شایانی می‌نماید و نموده است. هر چند چاپ این تقویم نیز با کوته‌نگری از طرف مسئولین و نیز مشکلات مادی برای گردآورنده روبه‌رو می‌باشد، اما در این یک دهه، انتشار آن نشان داده است که به مثابه همان ستارگان اشاره شده در شعر زنده یاد ناز محمد پقه می‌باشد:
توورنگنگی قورشاب آلسا قارالیق قارانگقی دا ییلدیزلاری گؤرجک بوُل
اما با این حال به برخی از چاپ‌های ارائه شده این تقویم‌ها، ایراداتی نیز وارد است. چند نمونه کوچک را اشاره خواهیم نمود و امیدوارم که این مسائل مطرح شده را به عنوان پیشنهادی محترمانه و نه انتقاد از طرف شاگردان خود ارزیابی نمایند، مورد بررسی نیز تقویم ترکمنی سال 1392 فراغی می‌باشد که به همت استاد گرامی دکتر اراز محمد سارلی تنظیم و چاپ گردیده است. استاد سارلی که خود یکی از کارشناسان خبره درموضوع تاریخ ترکمن می‌باشد تمام سعی خود را نموده، تا بیشتر وقایع تاریخی ترکمن را در این تقویم بگنجاند، اما در روزشمار برخی از این وقایع، اشتباهاتی رخ داده که احتمال زیاد اشتباه تایپی می‌باشد، اما این اشتباهات تایپی برای جوانانی که از تاریخ خود هیچ اطلاعاتی ندارند را دچار سردرگمی می‌نماید. به عنوان نمونه در وقایع روز دوشنبه13 خرداد تصویب قانون راجع به ادعای اشخاص نسبت به املاک و شکایات ترکمن‌ها از اراضی غصب شده برعلیه شاه را به سال 1331 ه.ش ثبت گردیده که درست آن، سال 1321 می‌باشد که پس ازاشغال ایران از طرف متفقین و فراررضا شاه بود. همچنین برای روزسه شنبه 29 مرداد نیز شورش افسران پادگان گنبد به سال 1334 شمسی ثبت گردیده است، اما آن‌طور که می‌دانیم در این سال از طرف افسران پادگان گنبد هیچ شورشی اتفاق نیافتاده و احتمالاً منظور گرد آورنده شورش افسران پادگان خراسان می‌باشد که سال وقوع آن نیز، سال 1324 شمسی است.این اشتباه در روز جمعه 1 شهریور اصلاح گردیده، اما با برجسته کردن فرار سروان ندیمی به شوروی این ذهنیت به وجود می آید که ایشان از رهبران آن قیام بوده‌اند و این برای آن دسته از به اصطلاح قلم به‌دستان محققی که توانایی دیدن مسافتی فراتر از نوک دماغ خود را نداشته و ترکمن را نوعی فرصت طلب در مقابل قومیت خود می پندارند سوژه خوبی خواهد بود. مرحوم سروان ندیمی از افسرانی بودکه تحت تأثیر سرگرد اسکندانی و سرهنگ آذر این گروه را همراهی نموده و پس از سرکوب آن توسط شهربانی در گنبد جان سالم به‌در برده و به اتحاد جماهیر شوروی رفتند و در همان جا نیز وفات نمودند. لازم به ذکر است که ایشان تنها ترکمن گروه مذکور بوده‌اند. همچنین در وقایع روز سه شنبه 5 شهریور تجاوز ارتش شوروی از طریق بندرترکمن به گنبد کاووس ثبت گردیده است اما با توجه به اسناد و کتاب‌های تحقیقی در مورد جنگ جهانی دوم ارتش سرخ نه فقط از طریق بندرترکمن بلکه از تمامی مرز شمالی ترکمن صحرا هجوم آورده است. بخش عمده ای از این هجوم از طرف مرز تنگلی اتفاق افتاده و نیروهای موتوریزه ارتش شوروی از طرف شمال گنبد وارد شهر شده‌اند که بخش عمده ارتش سرخ را نیز تشکیل می‌داده است.
اما از این موارد و برخی اشتباهات تایپی امثالهم که بگذریم نوشتن برخی از اتفاقات به عنوان واقعه‌ای مهم که بتواند جای خود را در تقویم بیابد قابل تأمل است. تصویب اعتبارنامه نماینده تراکمه محمد آخوند جرجانی در مجلس هفتم (1307 ش) به نظر بنده واقعه ای نیست که بخواهیم آن را در تقویم بگنجانیم زیرا ایشان 10 دوره نماینده شده و به مجلس شورای ملی رفته و همیشه نیز اعتبار نامه‌اش تأیید گردیده است که چراییِ ثبت این امر درتقویم معلوم نیست. آیا به خاطر اولین حضور او در مجلس بوده است؟ که در این صورت کسان دیگری به مانند رحمت اله فهیمی 3 دوره نماینده ترکمن صحرا در مجلس بوده اند.
اما از سویی دیگرعدم ثبت برخی وقایع مهم در تاریخ ترکمن صحرا در تقویم فراغی جای سوال دارد به عنوان نمونه تشکیل شورای امچلی و تعیین عثمان آخوند به عنوان رهبر ملی و مذهبی ترکمن‌ها در مقابله با رضاشاه آیا اهمیت این موضوع که نماد حرکت آزادی‌خواهانه و در عین حال نشان‌گر روحیه دموکراسی طلبی ترکمن‌ها در انتخاب و دعوت همه گروه‌های زیر مجموعه ملت ترکمن برای انتخاب رهبر است کمتر از اجازه استفاده ازلباس روحانیت به محمد آخوند جرجانی و یا روز طبیعت می باشد؟ و یا اینکه روز وفات ولی جان آخون وافی از روحانیون سرشناس و از رهبران ملی و مذهبی ترکمن‌صحرا دردوران ستم شاهی پهلوی دوم که چندین بارتوسط ساواک شاه دستگیر و زندانی گردید و در منطقه غرب ترکمن صحرا به عنوان حاکم شرع شناخته می‌شد نیز مقامی کمتر از دیگر روحانیون ذکر شده در این تقویم ندارد که به نظر بنده بدون توجه به مسایل دیگر نام این شخصیت‌ها و وقایع می بایست در تقویم گنجانده شود.
همچنین، پیشنهادی نیز جدای از محتوای تقویم در مورد اطلاعاتی که در تقویم گنجانده شده است دارم. اولاً اینکه نام مرحوم قزاق پانگ در لیست نام بخشی‌های ترکمن از قلم افتاده‌است و دوم اینکه با حذف برخی ازنوشته‌ها به مانند اساتید هنر زیور آلات، نقوش ترکمن، خصوصیات اسب و امثال اینها می‌توان توضیحات مختصری در مورد وقایع ذکر شده در تقویم ارایه کرد به مانند توضیح مختصری در مورد اعتراض مردم بندر ترکمن به افزایش قیمت نان و یا شورش افسران خراسان و یا این که بیوگرافی مختصری در مورد شخصیت‌هایی به مانند محمدبن قایماز ذهبی ترکمانی که افتخار جهان اسلام و جامعه اهل سنت می‌باشد نوشت. همچنین برخی از مسایل مذهبی ذکر شده به مانند خواندن احتیاط ظهر در نماز جمعه مورد اختلاف بوده و تقریباً در مناطق اهل سنت دیگر به غیر از ترکمن صحرا خوانده نمی‌شود.
اما در آخر ذکر این مورد را نیز لازم می‌بینم که موارد ذکر شده تنها پیشنهادهایی از طرف اینجانب می‌باشد و با توجه به روح کثرت‌گرایی و حق‌طلبی در اساتید محترم امیدوارم مورد توجه قرار گیرد و اگر اشتباهی نیز در موارد ذکر شده باشد، انتظار بر این است با تشریح آن این حقیر را توجیه نمایند.
عبدالکریم ارمشی
a.kerimarmeshi@gmail.com
