مهارت های تعامل با دانش آموزان

 * حبیب اله آق

 معاون آموزشی دبیرستان دوره‌ی اول نیایش آق‌قایه گنبدکاووس

مقدمه

ما معلمان عهده دار شغلی هستیم که مسئولیت خطیر انسان سازی را دارد. هر ساله تعداد زیادی دانش آموز با خصوصیات و موقعیت های متفاوت خانوادگی ، اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و روانی و با هزاران امید و آرزو در مقابل ما می نشینند ، و آینه ی خویش را در وجود ما جست و جو می کنند. آن ها ما را  الگوی خود می سازند ، از ما تقلید می کنند ، سخنان و عقاید ما را حجّت می دانند و وقتی دور هم جمع می شوند ، از خصوصیات معلمان خود برای یکدیگر تعریف می کنند. مثلاً این که معلمشان چه لباسی می پوشد ، چه رفتاری دارد ، چه طور درس و نمره می دهد ، چگونه کلاس داری می کند و غیره.  افزون بر این ، خانواده نیز که با هزاران امید و آرزو فرزندان خود را به مدرسه  می فرستند ، آرزو دارند معلم فرزندانشان خوب و دلسوز باشد و هم به درس آن ها برسد ، هم به تربیت آن ها.

 

ما با انسان هایی سروکار داریم که بسیار پیچیده و دقیق و فوق العاده حساس وپرجنب و جوش هستند. از این رو ، برقراری ارتباط با آن ها کار ساده ای نیست و این مسئولیت خطیر ایجاب می کند که معلم از دانش نظری و تجربه ی علمی بالایی برخوردار بلشد. ناآشنایی با روش ها و اصول علمی تعلیم و تربیت و مدیریت آموزشی ، ما را در سراشیب دشواری ها و ناهنجاری ها گرفتار خواهد کرد.

در این مقاله کوشش شده است درباره یشیوه های مدیریت کلاس و مهارت های ارتباط با دانش آموزان ، یعنی یکی از عوامل بسیار مهم در امر آموزش و پرورش بحث شود.

مدیریت در کلاس

توانایی مدیریت کلاس درس ، مقدمه و پیش نیاز آموزش است. با کسب دانش و شناخت مهارت های مدیریت کلاس درس اجرای درست آن ها ، معلم می تواند تأثیر و کارایی تدریس خود را افزایش دهد ، مشکلات رفتاری را کم کند و خود رهبری را در دانش آموزان به وجود آورد. در حقیقت ، مدیریت کلاس درس یعنی ایجاد محیطی مناسب و امن برای یادگیری فعال.

مدیریت کلاس هنری بالاتر و مهم تر از ساکت کردن و آرام نگه داشتن دانش آموزان است. هر معلّمی می‌تواند با تهدید ، زور ، نمره و ایجاد ترس ، دانش آموزان را به سکوت و اطاعت وادارد ، ولی ایجاد این گونه سکوت ، عوارض جسمی و روحی نامطلوبی در پی دارد. معلم می تواند به جای تحمیل سکوت اجباری و موقتی ، از طریق ایجاد انگیزه ، ابراز محبت ، صحبت کردن و رفتارهای دوستانه با دانش آموزان ، مدیریت مناسبی را برای اعمال برنامه درسی در کلاس به کار گیرد.

انگیزه

مهم ترین مسئله ای که معلمان را در امر تدریس نگران می کند ، شیوه ی مدیریت کلاس و مهارت برقراری ارتباط با دانش آموزان است. هدف از ایجاد نظم ، برقراری محیط مناسب برای آموختن است ، نه برقراری سکوت مطلق در کلاس. باید گفت که این نکته ای بسیار حائز اهمّیت است. رمز موفقیت در حفظ انضباط و مدیریت و کنترل کلاس ، ایجاد انگیزه ی یادگیری در دانش آموزان است. در حقیقت انگیزه را باید کلید کلاس درس موفق به شمار آورد.

اگر در دانش آموزی انگیزه ی لازم برایب یادگیری ایجاد شود و این انگیزه  با برنامه ریزی همراه باشد ، درس را به خوبی یاد خواهند گرفت. هم چنین اگر معلّم تک تک دانش آموزان را به خوبی یاد خواهند گرفت.

هم چنین اگر معلّم تک تک دانش آموزان را به خوبی بشناسد ، درس ها را براساس نیازها و علاقه های آنان برنامه ریزی کند ، به آنان بفهماند که تحصیل برای فرد فرد آن ها مفید است ، خود رهبری را در آن ها به وجود آورد و آن ها را به استقلال فکری برساند ، توانمندی و انگیزه درونی آنان را برای یادگیری بیشتر می‌کند.

راه های ایجاد انگیزه در دانش آموزان

جو حمایت را در کلاس حاکم کنید و به دانش آموزان بفهمانید که شاهد تلاش آن ها هستید. فرصت دهید ، دانش آموزان  توانایی هایشان را نشان دهند. تلاششان را تأیید و تشویق کنید.

تکالیف و مطالب درسی را متناسب با ذوق و علاقه ی شاگردان تنظیم کنید.

مطالب درسی را با استفاده از رسانه های متنوع و جدید ارائه دهید و از مثال ها و مصداق های تکراری و یکنواخت دوری کنید.

با استفاده از فنون صحیح برقراری ارتباط مانند ؛ همدلی و احترام به یادگیرندگان ، دقت در تهیه ی مطالب درسی و آموزشی ، و دخالت دادن آن ها در مشارکت و تصمیم گیری ، اعتماد کلاس را برای فعالیت های آموزشی جلب کند.

برای ایجاده انگیزه می توان به دانش آموزان اطمینان داد که اشتباه کردن خطا نیست و خیلی از اشتباه ها آموزنده اند.

تقویت و انگیزه

دانش آموز ، زمانی به انجام رفتاری گرایش دارد که آن رفتار با نوعی پاداش و تشویق همراه باشد.

برای تقویت رفتار نامطلوب ، از پاداش های ملموس ، اجتماعی و درونی استفاده کنید. وقتی رفتار مورد نظر به شکل نسبتاً ثابتی درآمد ، به تدریج تکرار تقویت و پاداش را کاهش دهید. پاداش یاید آنی و فراخور حال دانش آموز باشد و سعی کنید اجرای عمل ، خود پاداش محسوب شود.

تشویق نوعی محرک است و جزئی از روش تدریس محسوب می شود. تشویقی که تکراری باشد ، اثر خود را از دست می دهد و استفاده مکرر از تشویق های تکراری موجب ضعف معلم و از دست دادن قدرت اجتماعی او می شود.

شناخت دانش آموزان

بدون تردید بهترین راه برای شناخت هر فرد ، گذراندن مدت زمان مدیدی با وی صبحبت و معاشرت با اوست. از آن جا که هر گونه آشنایی واقعی در محیط مدرسه عملاً بسیار مشکل است ، معلمانی که می خواهند شاگردان خود را بهتر بشناسند ، می توانند از روش های گوناگون برای جمع آوری اطلاعات و شناخت دانش آموزان استفاده کنند.

* گفت و گو با والدین دانش آموزان.

* درخواست از دانش آموزان برای نوشتن شرح حال خود.

* زیر نظر گرفتن رفتارهای دانش آموزان در کلاس درس ، زمین بازی ، حیاط مدرسه و. ..

* تشکیل جلسات گفت و گو با دانش آموزان.

* بررسی سوابق تحصیلی دانش آموزان.

تعامل و ارتباط دانش آموز

ارتباط و تعامل با دانش آموزان، سهم مهمّی در ایجاد استمرار نظم در کلاس دارد. ایجاد رابطه ی حسنه ، هسته ی اصلی تدریس محسوب می شود و تسلط   بر مهارت های برقراری ارتباط هم هسته ی اصلی مدیریت خوب کلاس است. با ایجاد لحظات شاد می توانیم ، نشاط و شادابی کلاس را تقویت کنیم و سطح یادگیری را ارتقا بخشیم. برای اثرگذاری بر دانش آموزان ، ابتدا باید خواسته هایشان را درک کنیم.

یکی از مهم ترین و بارزترین خواسته های دانش آموزان ، برقراری ارتباط صمیمانه و محبت آمیز با آن‌هاست و این ، تنها چیزی است که احتیاج به کادو و بسته بندی ندارد. محبت ، خود مایه ی تربیت و اطاعت است. اما در محبت باید قاطعیت داشت و در قاطعیت هم باید محبت داشت تا اثر گذاری داشته باشد و از بروز مشکلات در کلاس جلوگیری شود.

شیوه ی مثبت کلاس داری

تأکید بر کلمه ی مثبت تذکر خوبی برای آن دسته از معلمانی است که می خواهند کنترل کلاس را به دست بگیرند و آن را حفظ کنند. معلمانی که در کلاس فضای صمیمی و مثبت به وجود می آورند ، در مقایسه با معلمانی که کلاسشان خشک و بازدارنده و عاری از هر نوع فعالیتی است ، کمتر با مشکل انضباطی رو به رو هستند. بنابراین در تدریس سعی کنید از واژه ی مثبت و ئه منفی ، به پاداش نه جریمه ، و به لذت یادگیری ، نه تحمیل درس خواندن تکیه کنید. معلّم خوش اخلاق مهم ترین عامل در ایجاد فضایی خلاق و فعّال در کلاس درس به شمار می آید.  

برنامه ریزی دقیق کلاس

برنامه ریزی و سازمان دهی درست و فعالیت های آموزشی ، از بی انضباطی و عدم کنترل کلاس جلوگیری می کند و بی نظمی ها را کاهش می دهد. در کلاس هایی که خوب برنامه ریزی نشده باشند و هدفی در آن ها دنبال نشود ، فضای کلاس ملال آور و خسته کننده می شود و بی انضباطی به وجود می آید. با برنامه ریزی دقیق و متناسب با هر کلاس ، به شرح زیر ، می توانیم مشکلات را به حداقل برسانیم.

* پیش بینی اتفاقات

* توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان

* طراحی و اجرای فعالیت های هدفمند با مشارکت دانش آموزان در کلاس درس.

منابع :

1)      گوردون ت. خود انضباطی کودک در مدرسه. ترجمه ی احمد زندی. تهران. بعثت 1377.

2)      ماهنامه آموزشی ، پژوهشی رشد معلم ، آبان 1384 – دی 1382.

3)      مجدفر ، مرتضی ، طرح درس ، نرم افزار متناسب در تکنولوژی آموزشی. تهران. چاپار فرزانگان. 1380.