شهر کاشغر

اولین حکمران دولت قره خانلوهای شرق سلیمان ارصلان‌خان بن یوسف می‌باشد که مابین سالهای ۱۰۳۱ و۱۰٥٦ این دولت را اداره کرده است. او با دادن اهمیت به علم و دانشمندان شناخته شده و در گرایش جوامع ترک به دین اسلام تلاش فراوانی به خرج می داد . کما اینکه در دوره او دهها هزار ترک به دین اسلام مشرف گردیدند.

دولت قره خانلوهای شرق علیرغم تمامی مبارزات داخلی به تأمین زمینه حیات علمی و فرهنگی اهمیت فراوانی می‌داد. بطوری که بالا سونگور یوسف خاص حاجب اثر مشهور خود یعنی" katudgu bilig" را مابین سالهای ۱۰٦۹ و۱۰۷۰ در کاشغر به قلم گرفته و در سال ۱۰۷٥ به" Taugaç Buğra Kara Hasan Ebu Ali Hasan " خاقان دولت قره خانلوهای شرق ارمغان کرده بود .

تاریخ تولد قطعی محمود کاشغری که در دوره قره خانلوهای شرق پرورش یافته است نامعلوم بوده فقط چنین تخمین زده می شود که در سال ۱۰۲٥ بدنیا آمده باشد . محمود کاشغری که اقصی نقاط جهان ترک را زیرپا گذاشته بود به توسعه زبان ترکی یاری فراوانی کرده است. وی درمورد مرحله جمع آوری منبع و اطلاعات برای نگارش اثر خود چنین می گوید: در تمامی شهرها ، واستپ‌های ترک به سیاحت پرداختیم. زبان و طرز لباس پوشیدن طوایف ترک، ترکمن، اوغوز، "çığıl" ،" yağma" و قرقیز را در مغزم حک کردم. در این امر موفق شده و در زمینه لهجه‌های جوامع ترک اطلاعات دقیقی به‌دست آوردم .

دولتمردان ترک به اجرای نکته نظرات محمود کاشغری در رابطه با سیستم اداره کرد دولت که در محیط فرهنگی دولت قره خانلوهای شرق پرورش یافته بود حساسیت نشان می‌دادند. محمود کاشغری معتقد بود که حکمران و خلق به‌طور متقابل وظایفی دارند. محمود کاشغری با بررسی لهجه‌های طوایف خود در اثر معروفش بنام دیوان لغات‌الترک یاری بزرگی به تاریخ فرهنگ ترک کرده است. او ثابت نمود که در آن‌دوره زبان ترکی به اندازه فارسی و عربی زبان متمولی بوده است. مضافاً بر این برای آموختن زبان ترکی به اعراب یک گرامر به‌قلم گرفته و به همراه گرامر زبان ترکی در مورد جوامع ترک نیز اطلاعاتی ارائه کرده است. آرامگاه محمود کاشغری که تصور می‌رود در سال ۱۰۹۰ در ترکستان شرقی به‌درود حیات گفته باشد به سال ۱۹۸۳ و در روستای" Azak" واقع در 35/سی و پنج کیلومتری کاشغر پیدا شده است. از شهر کاشغر که پایتخت دولت قره خانلوهای شرق بود در منابع تاریخی متعددی یاد شده است. به‌عنوان مثال در اثری به‌نام حدودالعالم با اشاره به این که کاشغر اقلیمی مشابه اقلیم چین دارد گفته می‌شود کاشغر مابین مرزهای" yağma "، تبت، قرقیز و چین جای گرفته است.

کاشغر بعد از "Yüeçi "ها که در قرن دوم قبل از میلاد از"Gansu" رانده شده و سپس شهر را به‌دست آوردند از سوی چینی‌ها اشغال گردید. شهر مذکور تا قرن اول بعد از میلاد یعنی حاکمیت مجدد "yüeçi " ها بر منطقه در دست چینی‌ها باقی ماند. در پی یورش‌های متعدد از سوی شمال و شرق چینی‌ها ما بین سال‌های ٦۱۸ و ۹۰۷ یعنی در دوره خاندان "تانگ" منطقه را مجدداً به دست آوردند، فقط به‌دلیل دوری از حکومت مرکزی نتوانستند کنترل کاشغر را به‌طور کامل در دست بگیرند. بعد از سال ۷۲٥ چینی‌ها از منطقه عقب نشینی کرده و شهر تحت حاکمیت ترک‌ها درآمد.

کاشغر بعد از تاسیس دولت قره خانلوهای شرق از سال ۸٤۰ الی ۱۲۱۲ به‌عنوان مرکز سیاست و فرهنگ ایفای نقش نمود. در سال ۱۱۲۸ "کاراهیتای"‌ها به شهر حمله کردند. فقط در مقابل دفاع بی امان احمد ابن حسن با شکست مواجه شدند فقط در سال ۱۱۳۰ "کاراهیتای"ها نخست" Balasagun " و سپس نیز حاکمیت تمامی نقاط کشور قره خانلوها را بدست آوردند.

"Küçlük Han " و"Hayman Han" که با فرار از دست چنگیزخان مغول به " Karahitay " ها پناه برده بود با امیر کاشغر به توافق رسیده و به سلطنت " Gürhan " پایان داد و کاشغر بعد از سال ۱۲۷۷ از سوی "دوگاتلار" وابسته به خوانین چاغاتای اداره گردید.

" Tuğluk Timur " یکی از خوانین چاغاتای که دین اسلام را پذیرفته بود" Tölek " از امیران چنگیز خان را به مقام والی کاشغر انتصاب نمود. بعد از سال ۱۳٥۹ خاندان " Tölek " به مدت ۱٥۰ سال با یک سیستم اداره کرد نیمه مستقل بر کاشغر حکمرانی کردند و در اواخر قرن چهاردهم کاشغر به‌دست تیموریان افتاده و اداره شهر نیز به محمد شاه داده شد. کاشغر در سال ۱٤۰۹ به دست "الغ بیگ"افتاد. و بعد از این‌که şansız mirza "شانسیز میرزا" نوه محمد شاه حاکمیت ترکستان شرقی را به‌دست آورد "یارکنت" را به‌عنوان مرکز انتخاب کرده و کاشغررا نیز به برادرش حیدر میرزا داد.

کاشغر در سال ۱۷٥٥ از سوی خاندان "king" استیلا گشته و تحت سلطه چین درآمد. کاشغر که تا عصیان سال ۱۸٦۲ تحت حاکمیت چین قرار داشت در سال ۱۸٦۳ از سوی صادق بیگ‌خان قرقیزها تحت حاکمیت مسلمانان درآمد. و مدتی بعد محمد یعقوب خان خود را حکمران کاشغر اعلام نموده و بزرگ خان را به عنوان صدراعظم انتخاب کرد. وی در دوره حاکمیت خود در بخش اعظمی از ترکستان شرقی یک دولت تاسیس نمود . این دولت به جز چین از سوی تمامی همسایگان‌اش به رسمیت شناخته شد. دولت ترکستان شرقی با دولت عثمانی نیز روابط نزدیکی داشت . بعد از مرگ یعقوب خان بانی این دولت به سال ۱۸۷۷ پسرش قلی‌بیگ اداره دولت را در دست گرفت . فقط در پی دسیسه های برادرش حق قلی‌بیگ حکمیت کشور مجدداً به دست چین افتاد . قلی بیگ در سال ۱۸۸۱ به استانبول آمده و بعد از مدتی به همراه علی بیگ یکی از یاوران پادشاه مجددا به ترکستان باز گشته و کاشغر را تسخیر نمود. سپس نیز پادگان چینی‌ها در ینی شهیر را محاصره کرده فقط با شکست رود رو گردید و ناچار کاشغر را به چین واگذار کرد.

منبع:http://www.trtpersian.com